REPUBLIKA SRPSKA JAVNA USTANOVA „VODE SRPSKE“ BIJELJINA

STRUČNI UGAO: Projekat izgradnje Sjevernog obodnog kanala na području Gacka

okt 30, 2023 Novosti

PIŠE: Branko Čolić, diplomirani inženjer građevinarstva; Pomoćnik direktora, Sektor za upravljanje vodama ORS Trebišnjice

---

Koncept zaštite obradivih površina i površinskih rudničkih kopova koji se razvijaju u Gatačkom polju, od slivnih površinskih voda sa sjevernih padina koje gravitiraju ovom području kao i upotrijebljenih i atmosferskih voda iz urbanog područja Gacka, treba da se realizuje planiranjem i izgradnjom posebnog hidrotehničkog objekta – Sjevernog obodnog kanala u dužini od 6,1 kilometara koji će spojiti izmješteno korito rijeke Mušnice u Avtovcu i korito rijeke Gračanice. Ovaj objekat treba da obezbijedi gravitacioni tok Mušnice do Gračanice kao i prihvat slivnih i atmosferskih voda, čime se od prodora površinskih voda štite obradive površine dijela Gatačkog polja kao i površinski kop RiTE Gacko. U slobodnom zelenom pojasu uz kanal stvaraju se mogućnosti razvoja komunalne i ostale infrastrukture urbanog područja Gacka i to je ujedno prva faza izgradnje Sjevernog obodnog kanala.

Od projektovanih dionica površinskog toka Mušnice preostalo je da se izvrše planirana izmiještanja korita na dužini od 5,5 kilometara od prevoja „Senokos“ do mosta u Avtovcu, čime se stvaraju uslovi za razvoj planirane hidrotehničke infrastrukture koja će štititi površinski kop Gacko od brdskih i slivnih voda sa sjevernih padina Gatačkog polja, kao i slivnih urbanih otpadnih i atmosferskih voda čije je stanje veoma zabrinjavajuće jer ne postoji minimumi sanitacionih uslova pošto se vode ispuštaju direktno u polje ili rijeku Mušnicu, što je neprihvatljivo sa aspekta zaštite životne sredine.

Sjeverni obodni kanal treba da ima sljedeće ključne funkcije:

– Bezbjedno prihvatanje slivnih površinskih voda sa sjevernih padina Gatačkog polja;

– Da fizički razdvoji grad Gacko od površinskih kopova: PK Polje „C“, PK „Gacko“ i PK „Istočno polje“, i da grad Gacko u blizini urbanih cjelina dobije stalan vodotok;

– Da se dio voda rijeke Mušnice kod naselja Avtovac zahvati i uvede u Sjeverni obodni kanal i provede sjevernim obodom Gatačkog polja i kroz grad Gacko, i kod TE Gacko uvede u rijeku Gračanicu;

– Prevođenje voda iz rijeke Mušnice u rijeku Gračanicu može da ima i energetski smisao jer bi se vode rijeke Mušnice i rijeke Gračanice zajednički energetski koristile u sistemu „Gornji horizonti“ (realizacijom druge i treće faze Sjevernog obodnog kanala);

– Uvažavajući ključne hidrološke i hidrauličke parametre i proračune Sjeverni obodni kanal treba da ima propusni kapacitet od 20 m³/s, a njegov rad se definiše u normalnim uslovima i u uslovima velikih voda, kada se prema iskazanim potrebama umanjuju dotoci Mušnice, radi prihvatanja slivnih voda sa vlastitog sliva Sjevernog obodnog kanala;

– Da se u zajedničke vode Gračanice i Sjevernog obodnog kanala omogući ispuštanje i odvođenje efluenta nastalog na postrojenju za prečišćavanje upotrijebljenih voda Gacka, a da se u slobodni – zeleni pojas, minimalne širine 10 metara, koji se nalazi između kanala i planirane obilaznice, locira sva potrebna komunalna infrastruktura, dovod tehničke vode do RiTE Gacko i ostalih instalacija.

Ideja je da Sjeverni obodni kanal osim voda sa vlastitog sliva zahvati i dio voda rijeke Mušnice kod naselja Avtovac koje će se sjevernim obodom Gatačkog polja i kroz urbano naselje Gacka, na lokalitetu kod TE Gacko uvesti u rijeku Gračanicu. Sjeverna varijanta prevođenja dijela voda iz rijeke Mušnice u rijeku Gračanicu (sa ušćem Sjevernog obodnog kanala uzvodno od postojećeg ušća Mušnice i Gračanice po toku rijeke Gračanice), ima i energetski smisao, je se na taj način stvara mogućnost hidroenergetskog korišćenja ovih voda u sistemu hidroelektrana na Trebišnjici, preciznije u planiranom sistemu „Gornji horizonti“. Dispoziciono kanal bi bio položen ispod puta Avtovac – Gacko i ispod urbanog područja Gacka, od mosta u Avtovcu na magistralnom putu Gacko – Bileća do ušća u rijeku Gračanicu.

Nakon izgradnje prve faze do korita rijeke Gračanice, ukoliko bi se aktuelizovalo i energetsko korišćenje voda moguća je i druga faza razvoja Sjevernog obodnog kanala od Gračanice do Gojkovića potoka u dužini od 3,45 kilometara. Dogradnjom objekta u drugoj fazi prihvataju se vode Mušnice, brdske i slivne vode šireg urbanog područja i vode rijeke Gračanice, čime se planski izmještaju sve vanjske vode van aktivnih i napuštenih površinskih kopova.

Bitno je napomenuti i naglasiti činjenicu da se prilikom razrade varijante sa energetskim korištenjem voda rijeke Mušnice (sa Sjevernim obodnim kanalom), zadržava osnovni koncept zaštite kopova i odlagališta od površinskih velikih voda rijeke Mušnice, rijeke Gračanice, Gojkovića potoka i slivnih voda sa sjevernih i sjeveroistočnih padina Gatačkog polja. To znači da je u sistemu zaštite od vanjskih voda Sjeverni obodni kanal samo dopuna i kompletiranje sistema, sa osnovnom ulogom da dirigovano prevodi vode iz rijeke Mušnice u rijeku Gračanicu i preuzme ulogu obodnog kanala za zaštitu površinskog kopa i odlagališta u Gatačkom polju od slivnih voda sa sjevernih i sjeveroistočnih padina Gatačkog polja.

Zahvaćene vode Sjevernim obodnim kanalom (rijeke Mušnice, rijeke Gračanice i slivnih površinskih voda sa sjevernim i sjeveroistočnih padina Gatačkog polja), kod TE Gacko dalje bi se otvorenim kanalom dužine 3,6 kilometara duž puta Gacko – Mostar odvele u sliv rijeke Zalomke.

Osnovni elementi koncepcije sistema prevođenja voda iz Gatačkog polja u sliv Zalomke, generalno su postavljeni uz baznu postavku da se u datim veoma kompleksnim hidrološkim i hidrogeološkim uslovima ustanove takva tehnička rješenja koja će obezbjediti realnu procjenu investicionih vrijednosti u fazi realizacije i efekata u fazi eksploatacije, forsirajući elemente fazne realizacije i dogradnje dijelova sistema.

Prevođenje voda, sa i bez dopunskog izravnanja u slivu rijeke Mušnice, imalo bi za posljedicu promjenu režima dotoka u Fatničko polje podzemnim putem iz pravca Gatačkog polja. Direktna posljedica prevođenja voda u sliv rijeke Zalomke bila bi smanjenje dotoka u Fatničko polje u periodima većih dotoka, što bi uticalo na djelimično rasterećenje tunela Fatnica – Bileća, odnosno povećanje iskoristivih proticaja u sistemu „Gornji Horizonti“ u periodima velikih voda. Na ovaj način bi se omogućilo racionalnije korišćenje sistema HE Nevesinje – HE Dabar – HE Bileća i dalje na postojećim hidroenergetskim objektima, čime se obezbjeđuju veliki dopunski benifiti na cijelom hidroenergetskom sistemu.

Osnovni cilj ovog projekta je zaštita površinskih kopova i obradivih površina u Gatačkom polju od slivnih voda sa sjevernih padina Gatačkog polja, obezbjeđenje stalnog vodotoka na urbanom području Gacka, skladan razvoj ostalih infrastrukturnih objekata, naročito komunalne infrastrukture, realizacija sportskih i ostalih rekreativnih sadržaja i obezbjeđenje potrebnih količina vode za komunalne potrebe Gacka. Ukoliko se iskaže interes i podrška investitora u narednim fazama razmatraće se energetsko korišćenje voda Mušnice preko Sjevernog obodnog kanala za transfer voda prema rijeci Zalomci u sistemu „Gornji horizonti“.

---